Οδυσσέας Ελύτης ο Έλληνας πολίτης του κόσμου

2.11.2012, στον Ανεμπόδιστο, Ακίνδυνο, Ελπιδοφόρο Οδυσσέα Ελύτη!

Άξιός έστι ο Ποιητής

που κοίταξε τον Θεό μέσα από την Ελλάδα,
αποκαλυπτόμενος μπροστά στο κάλλος και την αλήθεια του ιερού αυτού χώρου.

Τώρα πορεύεται από τo κυανό προς το λευκό της Φως:

θεέ μου τι μπλε ξοδεύεις για να             

μη Σε βλέπουμε

το λευκό αναζήτησα, ως την ύστατη ένταση του μαύρου

Πορεύεται να συναντήσει την Ελλάδα του

στο πάνω πάτωμα του κόσμου

Ας είναι ευλογημένος για τη διαφάνεια μέσα από την οποία κοίταξε την κτίση και τον άνθρωπο, και είδε να αντικατοπτρίζονται η ομορφιά και η αλήθεια του ήλιου του νοητού. Ορίζει τη διαφάνεια

ως την άμεση παρουσία του εαυτού στον εαυτό

Στο όνομα της φωτεινότητας και της διαφάνειας εξάλλου, μίλησε κατά την τελετή της απονομής του Βραβείου Νομπέλ:

δεν μιλώ για τη φυσική ικανότητα να συλλαμβάνει κανείς τα αντικείμενα αλλά τη διεισδυτική και συνάμα μεταμορφωτική επέμβαση μέσα στην πραγματικότητα

Το Φως είναι ο άξονας του ιδεολογικού του σύμπαντος. Το Φως δόξασε με την ποίησή του και το κατέθεσε ως

τη συνεισφορά της Ελλάδας στον                                 

παγκόσμιο Πολιτισμό

Τον Θεό χωρίς θεολογία αλλά ως παρουσία Φωτός!

Αυτό το εκτυφλωτικό ελληνικό Φως, που με τη μυστηριακή του δύναμη καταργεί το σκότος, εξαγιάζει, μεταμορφώνει, αποκαλύπτει.

Ο Έλληνας είναι προνομιούχος -πίστευε-, γιατί ζει μέσα σε αυτό το Φως και αυτό το Φως του επιτρέπει να οράται, να μετέχει σε αέναο θαύμα. Για τον Ελύτη η συνταρακτική ηλιοφάνεια και λαμπρότητα του ελληνικού αιθέρα ενώνεται στην έντασή της με το άκτιστο Φως. Γίνεται έτσι γέφυρα αντίληψης και επικοινωνίας με το Αόρατο:

ο Άνθρωπος ηγεμών του τόπου

κατατροπώνει τον Άδη με το Φως.

Ως αυθεντικός Έλληνας

αείποτε νέος και γι’ αυτό εραστής της αλήθειας

στέκεται εκστατικός στο θαύμα,

το ελληνικό θαύμα

που αποκάλυψε στους αιώνες το μεταφυσικό ως φυσικό! Εκεί όπου ο πολιτισμός -το θαύμα της ανύψωσης του ανθρώπου- συναντιέται με το θαύμα του Θεού, την ίδια τη ζωή. Αυτό δηλαδή που συντελείται όταν ο άνθρωπος, σε πλήρη καθαρότητα και εξαγιασμό, απόλυτα διαφανής μέσα από τη χαριστική στάση ζωής, την πλήρη αφιλοκέρδεια, γίνεται άξιος να μετέχει στο ιερό γίγνεσθαι της ζωής και έτσι να της αποσπά τα άγια της μυστικά:

στο απόλυτο Φως

που εξακολουθεί να παραμένει το μυστήριο

Οι δύο πόλοι του ελληνικού πνεύματος, το κάλλος από τη μια -πίστευε πως το ελληνικό τοπίο έχει ουράνιες αντιστοιχίες-, το μέτρο από την άλλη ως έκφραση δικαιοσύνης που μας διαφυλάσσει από την ύβρη -την παραβίαση δηλαδή των φυσικών ορίων που ταυτίζονται με την ηθική και πνευματική τάξη-, καταλήγουν μέσα του ως Φως, ως οδός ποιητική για την υπέρβαση:

σε εποχές υγιείς το Κάλλος ταυτίστηκε με το Αγαθό, και το Αγαθό με τον Ήλιο

Για τον Ελύτη η ποίηση είναι μύηση στο καθαρό Φως:

πιστεύω στην επαναστροφή της Δικαιοσύνης

που την ταυτίζω με το Φως

η ομορφιά είναι μια οδός

προς το άγνωστο μέρος του εαυτού μας

επειδή αυτό είναι στο βάθος η Ποίηση

η τέχνη να οδηγείσαι και να φτάνεις

προς αυτό που σε υπερβαίνει

Έτσι βιώνει τη σχέση του με τη ζωή, την αλήθεια, τον Θεό. Βιώνει την πραγματικότητα μεταλλάσσοντάς την διαρκώς σε ποίηση, δηλαδή υπέρβαση:

η Ποίηση αρχίζει από εκεί που την τελευταία λέξη δεν την έχει ο θάνατος

Έχει την ενόραση να εισδύσει στο βάθος της Ορθοδοξίας και να αλιεύσει την αγιότητα! Να επικεντρωθεί στον νοητό ήλιο -τον Λόγο-, έχοντας αφομοιώσει τον αρχαίο κόσμο, το διαυγές Μυστήριο.

Γίνεται έτσι «ελληνικά» χριστιανός», καθαρός από το βάρος ενός σκοτεινού ιουδαϊσμού από τη μια, και της αναγεννησιακής, αφελούς υπεραπλούστευσης από την άλλη.

Αυτή η αίσθηση της αγιότητας που αναδίδει η ζωή είναι που εξευγενίζει τον καθημερινό βίο και συνδέει τον άνθρωπο με το ανώτερο: αυτή την αίσθηση διασώζει ο Ποιητής και την παραδίδει στην «πολιτισμένη» ανθρωπότητα.

Η Παναγία, οι Άγγελοι, ο Ιωάννης, αναδύονται στην ποίησή του ως σύμβολα, ιδέες της αληθινής πνευματικής μας πατρίδας:

είναι ο Άλλος κόσμος, ο Πέραν

Από ψηλά κοιτούν λυπημένοι τα μάταια έργα μας…

Πάντα πλάι τους νιώθει το θρόισμα του ανέμου, το άρωμα των λουλουδιών, το φλοίσβο της θάλασσας:

Παναγία η Ονειροτόκος

η Πελαγινή η Αγκυροφόρος η Πενταστέρινη η Ακριβοσπάθιστη η Παντοχαρά η Μακρινή Μητέρα το Ρόδο το Αμάραντο

Αναλογίζεται τον Χριστό:

μια στιγμή μου εφάνηκε θωρούσα Εκείνον

που το Αίμα του έδωσε να σαρκωθώ

τον τραχύ τον Άγιο Δρόμο ν’ ανεβαίνει

μίαν φοράν ακόμη,

μίαν φοράν ακόμη...

Μεταγράφει την Αποκάλυψη του Ιωάννη. Έτσι αποκρυσταλλώνει μιαν ανεπανάληπτη αίσθηση:

είναι από μέντα και από λόγια του Ιωάννη…

για λίγη λάμψη όρους Θαβώρ…

Φως πιωμένος…

Γράφει, μεταξύ άλλων, για τον Ρωμανό τον Μελωδό, τον ταπεινό αυτόν υμνωδό που έκανε την προσευχή του ποίηση, για τον Παπαδιαμάντη, τον κοσμοκαλόγερο των ελληνικών γραμμάτων, και για τον Σολωμό:

μνημονεύετε Σολωμό

και μνημονεύετε Παπαδιαμάντη

Τον συγκινεί, εξίσου με τους ηρωικούς αγώνες των Ελλήνων για την ελευθερία, η αγιορείτικη παράδοση, κρυστάλλινη συνέχεια της ελληνικής γραμμής:

μνήμη του λαού μου

σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω

καθώς και η βυζαντινή αγιογραφία. Στις συνεικόνες του παίζει σαν μικρό παιδί. Βάζει τους αγγέλους, την Παναγία, τον Ιωάννη μέσα στο πέλαγος ή μέσα στα εκθαμβωτικά κυκλαδικά τοπία… Σε κάποια συνεικόνα του συνομιλεί πλάι πλάι με τον Ιωάννη μπροστά στο Μοναστήρι της Πάτμου...

Τολμηρός στην έκφρασή του, ασυμβίβαστος, επίμονος, συνεπής, ελεύθερος στην αναζήτησή του της πρωτογενούς ενότητας, παραμένει πάντοτε καθαρός και τίμιος ταξιδευτής στην ευθεία του εαυτού του μέχρι τέλους,

στην Αρετή με τις τέσσερις                                           

ορθές γωνίες

Απλός, λιτός, απέριττος, σκόπευε στο καίριο το ακριβές.

Αναζητούσε την ορθή έκφραση, ώστε να βρίσκεται σε πλήρη αντιστοιχία με το άρρητο.

Παρέμεινε ως το τέλος της ζωής του ανέντακτος. Το δρόμο του τον χάραξε μόνος του, ενώπιος ενωπίω, χωρίς μεσάζοντες, χωρίς δεκανίκια:

το Μήνυμα που σήκωνα

            το άντεξα μόνος

Γι’ αυτό παρέμεινε σταθερά έξω από τις αγορές του αιώνος. Έτσι έφτιαξε το διαμαντένιο κομποσκοίνι της σκέψης και της ποίησής του με ό,τι ανήκει:

στο μέρος της Ζωής το Φαίνον

το μη Θολούμενον

σε ό,τι αναγνώριζε

μια στίλβη διαμαντένια

μια έλξη διαρκή

Πρότυπο ελεύθερης και αδέσμευτης αναζήτησης, υψηλού ήθους και συνέπειας, όρθωσε το πνευματικό του ανάστημα με άκρα ταπείνωση, βαθιά μελέτη και προσήλωση στην ελληνική παιδεία, την ελληνική αίσθηση, την ελληνική γραμμή.

Γι’ αυτόν, η Ελλάδα δεν είναι απλώς γεωγραφική περιοχή, είναι συγκεκριμένη αίσθηση, είναι Ιδέα!

Θεωρούσε μοναδική εύνοια και ευλογία να μιλάει την ελληνική γλώσσα, μια γλώσσα πανάρχαιη, ένα ποτάμι που κυλάει τρεις χιλιάδες χρόνια τώρα και μεταφέρει την ιερή μας κληρονομιά:

την γλώσσαν μου έδωσαν Ελληνική…

μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου

Την πατρίδα του παρουσίασε στους Σουηδούς, κατά την τελετή της απονομής του Βραβείου Νομπέλ το 1979, με τέσσερις λέξεις:

είναι ηλικίας τριών χιλιάδων χρόνων

αλλά δροσερές σαν να μόλις τις ανάσυρες από την θάλασσα, μες απ ’τα βότσαλα και τα φύκια μιας ακτής του Αιγαίου

μέσα στο βαθύ γαλάζιο

και την απόλυτη διαφάνεια του Αιθέρος

είναι η λέξη Ουρανός είναι η λέξη Θάλασσα

είναι η λέξη Ήλιος και είναι η λέξη Ελευθερία

τις καταθέτω με σεβασμό στα πόδια σας

Διαγράφει έτσι την πνευματική διαδρομή που αφορά τον άνθρωπο: Ουρανός και Θάλασσα, το αρχετυπικό, γεννητορικό της ζωής ζευγάρι, ήλιος ο Λόγος, ελευθερία η Οδός.

Η διαδρομή του είναι μέσα από την αφαίρεση, όχι την πρόσθεση. Ο άνθρωπος αφαιρεί, η χάρις προσθέτει. Την αφαίρεση ακολούθησε στη σκέψη, την ποίηση, τη ζωή του. Αφαίρεση του περιττού, του άσκοπου, του ασήμαντου. Γυμνό και αθώο με εξαγιασμένες τις αισθήσεις του βλέπει τον άνθρωπο να κοινωνεί στις πρωταρχικές, αρχεγονικές πηγές της ζωής. Εκεί όπου η αλήθεια αναδύεται αείποτε παρθένος, καθαρή από κάθε παρέμβαση, και η ζωή αέναα αποκαλύπτεται.

Ως Έλληνας, γνωρίζει πως ο άνθρωπος «άνω θρώσκει». Σ’ αυτή την ηρωική κίνηση προς τα άνω, ο ουρανός χαρίζεται. Έτσι αναλογίζονται με ακρίβεια τα άνω με τα κάτω και συναντιούνται στο αιώνιο, μυστικό κέντρο.

Γιατί ο ανθρώπινος πολιτισμός δεν είναι παρά ό,τι δημιουργεί ο άνθρωπος εντός του και στο περιβάλλον του προς συνάντηση με τη ζωή, την αλήθεια, το μέγα άγνωστο του εαυτού του που αποκαλεί Θεό.

Αυτός είναι ο γνήσιος Οδυσσέας, ο άνθρωπος δηλαδή που, χρησιμοποιώντας όλα του τα όπλα, μηχανεύεται τη σωτηρία του με νοημοσύνη και ομορφιά, και δημιουργεί μόνος του το δρόμο της Επιστροφής με τη φαρέτρα του γεμάτη καθαρό χρυσάφι, δηλαδή επίγνωση.

Ο Οδυσσέας Ελύτης δεν είναι μεταφυσικός, δεν θεολογεί, δεν αποπειράται ερμηνείες και δοξασίες. Προσβλέπει στην αξιοσύνη εκείνη που επιτρέπει την μέθεξη, την άμεση εμπειρία του Θεού και δεν μένει στη στείρα διανόηση ή την απλή παρατήρηση. Πιστεύει στο ακαριαίο αποτέλεσμα αυτής της μέθεξης, την ταύτιση με την αλήθεια:

θάρρος

τώρα είναι η στιγμή

να βγεις Θεέ μου

από την αφάνεια

Δεν εμπιστεύεται την κοινή εξωτερική εμπειρία:

πείρα μου ξέμαθε τον κόσμο

Γι’ αυτό, εξάλλου, ενδιαφέρεται από πολύ νωρίς για τον υπερρεαλισμό:

να ανακτήσει η Φαντασία τα δικαιώματά της

Κριτήριο αυθεντικότητας είναι ό,τι αντέχει στον Ήλιο, στο Φως. Στέκεται με εναργή προσοχή μπροστά στη φύση, τον άνθρωπο, τα γεγονότα. Γρηγορεί και προσεύχεται μέσα από την Ποίηση την αγία του.

Πασχίζει να αναδείξει την ομορφιά, το κρυμμένο νόημα, την αλήθεια του φαινομενικά ασήμαντου και μικρού:                           

της λιγοσύνης το πραγματικό μεγαλείο

Αυτό που ο άνθρωπος προσπερνά, γιατί γοητεύεται και έλκεται από το φανταχτερό που είναι κατεξοχήν ξένο προς την ελληνική αίσθηση, την ελληνική γραμμή:                                               

δεν ωτακουστήσαμε αρκετά

τις μυστικές συνομιλίες των πραγμάτων

Πίστευε πως τα πνευματικά υλικά με τα οποία είναι φτιαγμένος ο Έλληνας τον καθιστούν διαχειριστή του πιο υψηλού πολιτισμού.

Βίωσε και διατύπωσε σε ποίηση την ενότητα του ελληνικού πνεύματος -αρχαίου, βυζαντινού και σύγχρονου-μέσα από τη γλώσσα και το ήθος που μεταφέρει έως σήμερα, αλλά και τη μοναδικότητα της ελληνικής φύσης:

κατοικώ το ίδιο απαράλλαχτο Ομηρικό τοπίο

και έχω στο αίμα μου τον Πλάτωνα

Ιδανικός Έλληνας, δηλαδή πολίτης του κόσμου, εξέφρασε τη διαχρονική ελληνική ποιότητα φωτός: ένα ανοιχτό και ελεύθερο πνεύμα που δεν φοβάται το άνοιγμα, τη σύγκριση, την ανταλλαγή, την επικοινωνία με το διαφορετικό, το καινούριο, αλλά τουναντίον έχει τη δύναμη να το αφομοιώνει και να το μετατρέπει σταθερά σε Φως.

Ύμνησε τον λόγο, τη φύση, τον έρωτα, τη μυστική συνομιλία των πραγμάτων, στην οποία αιώνες τώρα κοινωνούν ποιητές, τρελοί και άγιοι, το θαύμα!

Όταν η πατρίδα τον καλεί το 1940, πολεμά στα βορειοηπειρωτικά βουνά, στη ζώνη πυρός. Κινδυνεύει να πεθάνει από τύφο, διασώζεται κάτω από τραγικές συνθήκες.

Πιστός στις φιλίες του και τις αρχές του, χαρίστηκε δωρεάν.

Ας ακούσουμε όμως τον ίδιο τον Ποιητή:

με την Συνείδηση πάμφωτη σαν καλοκαίρι

έχω καρεί Μοναχός των θαλερών πραγμάτων

θεέ μου με φώναξες και πώς να φύγω

για μια φούχτα Ευ ζούμε όλοι μας                   

σε χώρα μακρινή και αρυτίδωτη τώρα πορεύομαι

στον καθένα μας εδόθη τριαντάφυλλο, και δικός του

λογαριασμός πότε και με πιο τρόπο θα βοηθήσει στο ανέβασμα της ημέρας

έαρ χρειάζεται και ζωή πλήρης καθαρότητος

ο άνθρωπος τραβιέται από τον Θεό

όπως ο καρχαρίας από το αίμα

λίγα μέτρα πάνω από το κεφάλι μας

συντελεσμένη κείται η τελειότης

το κενό υπάρχει όσο δεν πέφτεις μέσα του

το άπειρο υπάρχει για μας όπως η γλώσσα

για τον κωφάλαλο

όταν λέω Εγώ εννοώ τον ατέρμονα μετέπειτά μου

εάν μας χτυπούν, να βγάζουμε ήχο καθαρό

δυστυχώς η ανθρωπότητα παράγει

πολύ αίσθημα και ολίγο πνεύμα

στο μέρος όπου είχα πρωτοδεί την Παναγία

ή την Μητέρα μου μύριζε καμένο πεύκο και συγχώρεση

άγγελε Συ που κάπου εδώ γύρω πετάς

πολυπαθής και αόρατος πιάσε μου το χέρι

Χρυσωμένες έχουν τις παγίδες οι άνθρωποι

Κι είναι ανάγκη να μείνω από τους απέξω

επειδή το αδοκίμαστο και το απ’ αλλού φερμένο

δεν το αντέχουν οι άνθρωποι

και είναι νωρίς στον κόσμο αυτόν Αγάπη μου

να μιλώ για Σένα και για μένα

είναι νωρίς δεν έχουν εξημερωθεί τα τέρατα

το τελευταίο ταξίδι μοιάζει με το πρώτο πρώτο!

φεύγω με μια ματιά πλατιά όπου ο κόσμος

ξαναγίνεται όμορφος από την αρχή στα μέτρα

της καρδιάς

άνεμε άνεμε

ο μονογενής της Τήνου

και πολύτεκνος των Κυκλάδων

θάλασσα η δεσποτική καμάρα του Ουρανού

αετόμορφα έχεις τα ψηλά βουνά

τιμή στην ελαία για την εγνωσμένη της φρόνηση

στη λουΐζα για την ευγενή της καταγωγή και τους

λεπτούς της τρόπους

στο μάρμαρο για το ένα κάτι απόλυτο που

αντιπροσωπεύει

στον πευκώνα για το απτό και μη

της παρουσίας του

στο νεράντζι για τον τρόπο που επέτυχε

δέκα αιώνες αργότερα

να συμπυκνώσει τη σκέψη των Ιώνων

στον θαλάσσιο βράχο

για τη μνήμη των Πατέρων Πάντων

στο απλώς κυανό για το απείρως παρόμοιο

το γινόμενο των μυριστικών χόρτων επί την

αθωότητα δίδει πάντα το σχήμα

κάποιου Ιησού Χριστού

υπάρχουν πολλοί τρόποι να κοιτάξεις τον Θεό

εγώ τον έχω δει καταμεσής της θάλασσας

έτσι συχνά όταν μιλώ για τον Ήλιο

μπερδεύεται στην γλώσσα μου

ένα μεγάλο τριαντάφυλλο κατακόκκινο

αλλά δεν μου είναι βολετό να σωπάσω

τι να ’νιωσαν άραγε οι άνθρωποι όταν πρωτοείπανε

τον ουρανό «ουρανό»

και την θάλασσα «θάλασσα»

να χύθηκε λίγο χρώμα γαλάζιο;

φίλησέ με θάλασσα προτού σε χάσω

έχει και η θάλασσα τις ανηφοριές της

μόνο μια λάμψη ο άνθρωπος, και αν είδες Είδες

να καταλάβουν όλοι ότι το χρυσό δέρας της

ανθρωπιάς γίνεται να το κερδίσουν

κινούμαι προς μια κατεύθυνση

που μέχρι σήμερα δεν δοκιμάστηκε ποτέ

και το πιο σπουδαίο απ’ όλα: θα πεθάνεις

ό, τι αγαπώ γεννιέται αδιάκοπα

ζω για τότε που δεν θα υπάρχω

κανένας να μη λιγοψυχήση

τα χέρια στο τιμόνι Πρόσω

χρυσέ ζωής αγέρα

γιατί δεν φτάνεις ως εμάς

αιέν των Μυστηρίων το Φως το περιϊπτάμενον

πνεύμα που για να το εισδεχθείς

πρέπει να κάνεις άλμα

πάνω από την συγκίνηση

ελευθερία

Έλληνες μες τα σκοτεινά

δείχνουν το δρόμο

ελευθερία

για σένα θα δακρύσει από χαρά ο Ήλιος

η Αγάπη μου πήρε το κράτος και το νόημα του Ουρανού

όλα χάνονται, του καθενός έρχεται η ώρα

όλα μένουν εγώ φεύγω

εσείς να δούμε τώρα

η Μοίρα παρόλα αυτά βρίσκεται στα χέρια μας

ξέρει ο ήλιος

κατεβαίνει μέσα σου

να δεις

επειδή τ’ απέξω

είναι καθρέπτης

δεν είναι η ροδιά που ανθίζει

όταν εν ονόματί της

αποτάσσεται κανείς τη κακία

είναι η νεότητα του λογισμού

έριξα τους ορίζοντες

μες στον ασβέστη

και με χέρι αργό

αλλά σίγουρο

πήρα να χρίσω

τους τέσσερις τοίχους

του μέλλοντός μου

λοιπόν αυτός που γύρεψα Είμαι

Το Άξιόν Εστι, η πεμπτουσία της ποιητικής και πνευματικής του δημιουργίας αποτιμά τα πολύτιμα:

Στην Αρχή το Φως!

Αιέν ο κόσμος ο μικρός ο Μέγας!

Γένεση: Στην Αρχή το Φως!

Πάθη: Ιδού εγώ λοιπόν!

Μοίρα των αθώων είσαι η δική μου μοίρα!

Δοξαστικό: Άξιόν Εστι το Φως!

Ο Έλληνας γεννιέται, πάσχει και δοξάζεται μαζί με την ιερή και γλυκιά του Πατρίδα.

Έλληνας,

ο άνθρωπος!

Πατρίδα του κόσμου,

η Ελλάδα!

Η πορεία του -η γένεση, τα πάθη, η δόξα-

ταυτίζεται με την ιστορία της Ελλάδας

και την πανέμορφη γη της:

της Δικαιοσύνης Ήλιε Νοητέ

και μυρσίνη συ δοξαστική

μη παρακαλώ σας μη λησμονάτε την χώρα μου

της Ασίας αν αγγίζει από τη μια

της Ευρώπης λίγο αν ακουμπά

στον αιθέρα στέκει να

και στη θάλασσα μόνη της

Ο Ελύτης, βαθύτατα ανθρωποκεντρικός, βλέπει τον άνθρωπο να εξέρχεται νικητής από την αρχέγονη πάλη με τις δυνάμεις του σκότους και να ανασταίνεται με άκρα συνείδηση συντροφιά με

το Κρίνο το Τριαντάφυλλο το Γιασεμί το Μενεξέ την Πασχαλιά τον Υάκινθο το Γιούλι το Ζαμπάκι το Αστρολούλουδο την Ελιά τη Ροδιά τη Ροδακινιά το Πεύκο τη Λεύκα τον Πλάτανο τη Δρυ την Οξιά το Κυπαρίσσι…

την Ίο τη Σίκινο τη Σέριφο τη Μήλο την Αμοργό....

τους ευγενικούς αυτούς συμπαραστάτες του δίκαιου αγώνα του. Νικά,

με μόνο το Σπαθί του κρύου Νερού

με μόνο το Άσπιλο του Νου!

Κατά την τελετή της απονομής του Βραβείου Νομπέλ, κατασυγκινημένος ακούει να τραγουδούν προς τιμήν του, στα σουηδικά, από το Άξιόν Εστι:

ένα το χελιδόνι

και η Άνοιξη ακριβή

για να γυρίσει ο Ήλιος

θέλει δουλειά πολύ

θέλει νεκροί χιλιάδες να ναι στους τροχούς

θέλει κι οι ζωντανοί

να δίνουν το αίμα τους

Ιδού ο άνθρωπος ως πρόσωπο τραγικό, σε μιαν ιστορία προς το φως που, αιώνες τώρα, γράφει με την ανάσα και το αίμα του.

Ο κρύσταλλος της ποίησης του θα διαχέει το φως στα σκοτάδια του μέλλοντος μας…

Ευγενής συλλέκτης των πολύτιμων καρπών του ανθρώπινου πνεύματος, συνεισφέρει έτσι στην αντίληψη της ενότητας του παγκόσμιου πνευματικού πολιτισμού, αντίληψη εδραιωμένη πάνω στις δωρικές αξίες, οι οποίες αιώνες τώρα διδάσκονται και καλλιεργούνται στην αρχαία Μητρόπολη των Αθηνών: «Ελήλυθεν η ώρα ίνα δοξασθή ο Υιός του ανθρώπου», ήταν εξάλλου η απάντηση του Χριστού όταν «Έλληνές τινες» ζήτησαν να τον συναντήσουν. Δεν θα μπορούσε παρά Έλληνες να δοξάσουν τον Λόγο…

Ο Ελύτης δόξασε τον άνθρωπο ελληνικά, αποθεώνοντάς τον στο Φως!

Έφυγε έαρ

με την ανάσταση της πολυαγαπημένης του

ελληνικής γης

περισσότερο Έλλην

έδυσε το Κάλλος Του

για να λάμψει

στ’ Άστρα…

v

Νοέμβριος 2002, έξι χρόνια μετά

Έρωτας

η πρώτη λέξη του Ποιητή,

Αγάπη

η τελευταία!

Ανάμεσα τους το Ταξίδι…

Το φυσικό μέτρο

ως μεταφυσικό ανάλογο:

το Δώρο Σου Οδυσσέα.

v

Και οι Ποιητές γνωρίζουν… Κάποτε κοίταξα έτσι και την Βίβλο: (εν) Αρχή, η πρώτη λέξη, (των) Αγίων, η τελευταία. Η Αρχή της Αγιότητας και η Αγιότητα της Αρχής. Έρωτας-Αγάπη, στη δική Σου Βίβλο!

v

Μέσα από τα ηλιοτρόπια των λέξεων Σου, Οδυσσέα, η Ελλάδα από το πάνω πάτωμα του κόσμου εξακολουθεί να αποκαλύπτει το διαυγές μυστήριο που τόσο μπλε ξοδεύει ο Θεός για να μην το βλέπουμε,

συνταρακτικά

αποκαλύπτοντάς το!

v

Επίμετρο

Αθήνα, Μάρτιος 2011
Δεν ήσουν ποτέ για μένα ένας ακόμα ποιητής. Εξάλλου δεν είχα την πολυτέλεια να διαβάζω ποίηση τα χρόνια που καιγόμουν από το δράμα της ύπαρξης, κλαίγοντας γοερά για το ότι γεννήθηκα… Εκεί, στην άγρια εφηβεία μου, ανάμεσα στον Καζαντζάκη, τον Νίτσε και τον Βουδισμό, έπεσε στα χέρια μου ένα ροδί βιβλιαράκι. Ήταν οι Προσανατολισμοί Σου! Σοκ! Όχι απλώς αισθητικό. Σηματωρός και αναγγέλλων εξαρχής υπήρξες, ενός κόσμου γνώριμου μα τόσο ξένου για τις αγορές του αιώνα… Αποκαλυπτής μιας συγκλονιστικής μυστικής συνομιλίας των πραγμάτων… Σαν τον Ντέμιαν του Έρμαν Έσσε, μεταξύ του φωτεινού και του σκοτεινού κόσμου, εγώ ζούσα δραματικά τη διάσταση δύο κόσμων φαινομενικά αγεφύρωτων: από τη μια ο ηρωικός κόσμος της επανάστασης, και από την άλλη ο εντελεχειακός κόσμος του Βούδα που ευδαίμων θεάται τα πάντα, φυσά τον κόσμο και τον σβύνει… Η συνάντηση με τις λέξεις Σου ήταν θάμβος! Ένιωσα μέσα από αυτό το θάμβος του εκτυφλωτικού φωτός του αιχμαλωτισμένου σε λέξεις ελληνικές, αυτές να εκρήγνυνται αποκαλύπτοντας μιαν αείποτε καινούργια όψη άμεσης εμπειρίας ζωής ως ηλιακού γεγονότος. Το σημαίνον να ταυτίζεται με το σημαινόμενο. Αίσθηση που μόνο στον άγγελο συνάντησα… Η μόνη που εμπιστεύτηκα.

Γύρισα και κοίταξα την Ελλάδα της ευθείας αίσθησης: μιαν αυθύπαρκτη πνευματική οντότητα. Μια καινούργια ομορφιά έκανες να κυλήσει εντός μου σαν μουσική γεμάτη θάλασσα και χρώματα: μπλε, μαβί, λευκό, σμαραγδί, χρυσό… Η οπτική Σου αταξινόμητη μα τόσο υπέροχα ευρύχωρη: σοφή μα και παιχνιδιάρικη, ερωτική μα και ασκητική, αναρχική μα και βαθιά σύννομη προς την μυστική ροή… Έκτοτε περίμενα κάθε νέα Σου ποιητική συλλογή ως προσωπικό γεγονός! Ήξερα πώς πονάς, πώς χαίρεσαι, τρόμαξα όταν ένιωσα να κινδυνεύεις, περνώντας ξυστά από τη ματαιότητα… Και ύστερα τι χαρά να σε νιώθω να αναθάλλεις και να ορθώνεσαι διαυγής, υπέροχος: να είσαι αυτό που γύρεψες έως τέλους! Φανταζόμουν, λοιπόν, εκείνα τα χρόνια πως ήταν απίθανο να συγκλονιστώ από κάτι εξίσου μεγάλο με τον μπάρμπα-Νίκο… Σημαδιακό το Ηράκλειο, ο γενέθλιος τόπος και των δύο. Και ο δικός μου έρωτας για την Κρήτη. Ο ηρωικός πεσιμισμός του Καζαντζάκη, παρόλη την αποστολή των σωτήρων του Θεού, με είχε αδιέξοδα προσδέσει στα μαβιά κρόσσια της οδύνης: αξίζει να ζεις, να αγωνίζεσαι και να δημιουργείς όντας εσύ φορέας του φωτός σε έναν όμως χωρίς νόημα κόσμο… Αυτό το φως που δεν θα παραδοθεί μα θα σβήσει στοίχειωσε μέσα μου την ελπίδα πως η ομορφιά θα αλλάξει τον κόσμο! Και ύστερα το ταξίδι στις θρησκείες και τις εσωτερικές φιλοσοφίες μια άνιση περιπέτεια: πολλή θεολογία, πολλή φιλοσοφία, πολλή ρητορική και διδακτική, σπάνιο εντούτοις το καθαρό πνευματικό βίωμα, το κάλλος που οι Ποιητές γνωρίζουν. Αλλά κυρίως ένας ασήκωτος δυϊσμός να ανοίγει γκρεμό μπροστά στο ιερό συμβάν της ίδιας της ζωής που, ενώ εμείς φιλοσοφούμε περί αυτής, εκείνη υπέροχα ρέει ερήμην μας… Αυτή η αμεσότητα του διαυγούς βιώματος με διαπέρασε ήδη με τις πρώτες Σου λέξεις… Ένα βλέμμα ειλικρινές, αθώο, εναργές, που αποκαλύπτει μέσα από τις λέξεις της μαγικής μας γλώσσας έναν κόσμο άλλο, πέραν, που όμως υπάρχει και ρέει ως εδώ μεταφέροντας την ανατροπή της αγιότητας: το ξάφνιασμα, το θάμβος… Τυχεροί αυτοί που Σε ανακαλύπτουν Οδυσσέα! Τους ευθυγραμμίζεις στην ελληνική αίσθηση, την ελληνική γραμμή, σε μια ευφυΐα γεμάτη ψυχή, αισθαντικότητα, αλήθεια. Ένα βίωμα ενότητας της φύσης με την Πνοή, του ορατού με το αόρατο, όχι ως μεταφυσική πραγματικότητα αλλά ως φυσική αλήθεια. Αποκάλυψη του θαύματος εδώ και τώρα, με τις αισθήσεις ζωντανές, με τα μάτια ανοικτά, άδειοι και υπέροχοι όπως ένα καλάμι στα χέρια του ανέμου. Επιτέλους ολόκληροι! Το τέλος του δυϊσμού: η μορφή όχι μόνο δεν κρύβει τον Θεό, αλλά τον αποκαλύπτει! Το σώμα δεν ήταν ποτέ κάτι άλλο από αγνοημένο πνεύμα…

Τα υπέροχα κείμενα Σου δεν είναι καθόλου λιγότερο ποίηση, αλλά σχολείο ελληνικού κοσμοπολιτισμού!

Η παρουσία Σου στον αιώνα μας παραμένει πνευματικό γεγονός που δεν έχει αξιολογηθεί επαρκώς. Μια παγκόσμια συνείδηση που ακεραιώνει τον μελλοντικό πνευματικό πολιτισμό «ελληνικά» ως κάλλος, διαφάνεια, αρμονία, λόγο, μέτρο, καθαρότητα, χαριστική στάση ζωής: άνοιγμα σε ουρανό που τόσο αγνοούν οι συνέλληνες…

Στα χρόνια που πέρασαν κράτησες το ίσο μέσα μου. Πάντοτε, όποτε γυρίζω στις λέξεις Σου, πίνω καθαρό νερό! Έδειξες στους ανίερους, αλλά και στους ανόητους εκείνους με τις βεβαιότητες των μεταφυσικών τους φαντασιώσεων, πως η αλήθεια είναι φυσική, αυτονόητη, αναβλύζουσα, παρούσα κάθε στιγμή που το βλέμμα είναι αθώο και η ψυχή κενή από συμφέρον και συναλλαγή. Και πως δεν έχει ανάγκη υποστήριξης από νου ανευλαβή μπροστά στο κάλλος ενός τριαντάφυλλου! Τόσο απλά, προφανή είναι τα πράγματα! Σίγουρα στους περισπούδαστους διανοούμενους προκαλείς αμηχανία. Είσαι πολύ πιο εύπεπτος ως ποιητής του Αιγαίου παρά ως πνευματική κεραία που συλλαμβάνει την αλήθεια και μάλιστα ελληνικά! Μπροστά σε αυτή την αλήθεια της απλότητας και την απλότητα της αλήθειας, οι αντιθέσεις καταρρέουν, τα αντιτιθέμενα στρατόπεδα του νου (ιδεαλισμός-υλισμός κ.λπ.) σαν παιδικά παιχνίδια φαντάζουν, απλές λέξεις μιας παράπλευρης, εικονικής πραγματικότητας του νου τόσο ανόητης μπροστά στην αλήθεια της θάλασσας των Κυκλάδων, του ανέμου της Τήνου, του αττικού φωτός, μιας αρχαϊκής κόρης ή ενός κυκλαδίτικου ειδωλίου…

Συγκινήθηκα βαθιά για τη χριστιανική σιωπή που ζήτησες στο τέλος… Αμετάκλητα στο αίμα μας ο ελληνικός χριστιανισμός, η Ορθοδοξία… Τόσο Έλληνας εξάλλου ο Χριστός του ελληνικού Λόγου!

Ένα ευχαριστώ στην Ιουλίτα που η ομορφιά της διέσωσε την ευαισθησία Σου από την ασχήμια του κόσμου στο κλείσιμο της αυλαίας για Σένα. Και για το βιβλίο της ποίησής Σου, ένα αριστούργημα στο σάκο με τα αγαπημένα κάθε ταξιδευτή… Αλήθεια πώς χώρεσε τόσο φως, τόση Ελλάδα σε ένα τόσο μικρό βιβλίο; Από μόνο το θέλημα της αγάπης!

Δεκαπέντε χρόνια μετά, με αφορά ακόμα ο ιδεαλισμός αυτού του μικρού κειμένου που έγραψα απνευστί τον Μάρτιο του 1996, με τους στίχους από μνήμης, κάτω από την ισχυρή συγκίνησή της πρόσφατης απουσίας Σου, όταν ο κ. Κουρόπουλος, σπουδαίος δάσκαλος του Τάι Τσι, μου ζήτησε να γράψω για Σένα στο ελβετικό περιοδικό «Δεσμός».

Η Ελλάδα εξακολουθεί να αιωρείται μέσα μου ως συνταρακτική αίσθηση φωτός μέσα από τον εναργή λυρισμό Σου… Σε ευχαριστώ Οδυσσέα! Ακεραίωσες μέσα μου μια αίσθηση πραγμάτων, μια Λάμψη που, ναι, την είδα! Βεβαίωσες πως η ομορφιά πράγματι αλλάζει τον κόσμο! Και πως υπάρχει επίγνωση με ανοιχτά τα μάτια και, χωρίς πίκρα! Η ποίησή Σου ανοιχτή θύρα για την τελειότητα που συντελεσμένη κείται λίγα μέτρα πάνω από το κεφάλι μας ζωής ατραυμάτιστης, ζωής αναστάσιμης… Άλλοι τη θύρα αυτή την είπαν άγγελο.

Ξέρω τον άγγελο που θα σου πήγαινε, Οδυσσέα: είναι ο Ραφαήλ, ο σμαραγδένιος άγγελος της θεραπευτικής δύναμης του φωτός! «Το πράσινο αστέρι»… «Οι πράσινες στιγμές»… Κάποτε να τον συνάντησες; «Ωραίε μου Αρχάγγελε, γεια σου…» γράφεις…

Στο κουτί με τα πολύτιμα, τα δυο Σου βιβλία που μου χάρισες… Σου έκανε εντύπωση μια ελεγκτής εναέριας κυκλοφορίας να διαβάζει την ποίησή Σου! Κι εγώ, Σου χάρισα ένα σταυρό και ένα κομποσκοίνι από κουκούτσι ελιάς φτιαγμένο από τα χέρια ενός σοφού γερο-Κρητικού από το Χαμιντιέ της Συρίας. Δεν είχα δώρο πιο απλό να Σου ταιριάζει! Μαζί ανάψαμε το καντήλι Σου, μαζί στολίσαμε τα λουλούδια στον τάφο Σου, μαζί σε τραγουδήσαμε κρητικά και αραβικά με μαντινάδες και ψαλμούς… Ένα παράξενο ξόδι, μια συνάντηση στο χώρο του αοράτου…

Αυτή, εξάλλου, είναι η δύναμη των μεγάλων πραγμάτων: να ταξιδεύουν με τον δικό τους μυστικό τρόπο στις ψυχές… Ευτυχώς! Η αναγνώρισηείναι το μεγαλύτερο θαύμα. Συνήχηση με την ζωή καθαυτή που είναι και η μεγαλύτερη τέχνη! Είμαι βέβαιη πως αυτή, η άλλη ζωή, εγγράφεται παράλληλα σε αόρατες δέλτους με άλλους νόμους και χάρτες… Ο λόγος μου αυτός δεν είναι παρά μήνυμα σε μπουκάλι που εξαρχής παρέδωσα στη θάλασσα να’ ρθει να Σε συναντήσει… Σκίρτημα και ήπιο δάκρυ μέσα μου πάντα η τέχνη, όπως τόσο συγκλονιστικά, μπάρμπα Νίκο, την αποκάλεσες…

Μένει η εικόνα Σου, Οδυσσέα, ένα χειμωνιάτικο πρωινό στην οδό Σκουφά, να περπατάς ευθυτενής και αποστασιοποιημένος σαν σε τόπο από το μέλλον -την Ελλάδα του μέλλοντός μας- σηκώνοντας περήφανα την ομορφιά του κόσμου!

Γεννήθηκες με την Πατρίδα μέσα Σου, Οδυσσέα! Ο νόστος είχε για σένα συντελεστεί από ζώντας, όλβιε Ποιητή…

Εσύ ο αριστοκράτης, κατέδειξες την απλότητα ως modus vivendi,και την αισθητική -επιτέλους- ως συνείδηση!

Και κάτι ακόμα: καταμεσής της θάλασσας τον είδα κι εγώ τον Θεό! Τότε που μαζί με τον άγγελο από μόνο το θέλημα της αγάπης ανεβάσαμε ολόκληρο νησί…

Είμαι βέβαιη πως θα γυρίσει αλλού τις χαρακιές της παλάμης η Μοίρα, σαν κλειδούχος, μια στιγμή θα συγκατατεθεί o καιρός. Πώς αλλιώς, αφού αγαπιούνται οι άνθρωποι!

Ναι. Ανθ’ ημών η Αγάπη! Ο ταξιδευτής έγινε άγγελος!

v